SITE MENU

ARCHEOLOGIA WOJSKOWA
Boguslaw Perzyk "Specjalne umundurowanie zimowe. Wehrmacht 1942/1943"

1895-1914

Ostatnim typem bagnetu austro-węgierskiego był bagnet wz. 1912, opracowany do karabinu Mauser wz. 1912 (tzw Mauser meksykański, określany również jako wz. 1914) o długości głowni 252 mm. Produkcja austro- węgierskich Mauserów nie była duża stąd można przypuszczać, że ilość bagnetów wz. 1912 nie przekroczyła kilkuset tysięcy sztuk. Wiadomo, że po zakończeniu I wojny światowej sprzedano do Meksyku 66.979 sztuk karabinów.

W tym miejscu należy na zakończenie zasygnalizować, że wszystkie bagnety austro-węgierskie, prócz bagnetu wz. 1912 występowały w dwóch wersjach: żołnierskiej i podoficerskiej. Te ostatnie, wz. 1880, 1888 i 1895, posiadały jelec zagięty ku głowni, podobnie jak bagnety typu Werndl oraz ruchomą klamerkę umocowaną do głowicy, która służyła do przewleczenia taśmy temblaka dystynkcyjnego, zapętlanego następnie na jelcu.

Charakterystyka bagnetów

Bagnety tulejowe

- Bagnet wz. 1854 do kb Wanzla, kal. 13,9 mm

Tuleja posiada charakterystyczny spiralny wpust na początku którego jest mostek ułatwiający nasadzenie bagnetu na lufę i jednocześnie pełniący rolę wzmocnienia. Blokada za pomocą pierścienia środkowego. Głownia typu kłującego z wystającymi ośćmi. Całość polerowana. Pochwa wykonana z czarnej skóry; okucia stalowe wpuszczone do wewnątrz. Bagnet ten wraz z karabinem znajdował się na uzbrojeniu piechoty a później wycofano go z pierwszej linii dla jednostek Obrony Terytorialnej.

Miejsce bagnetu w ekwipunku żołnierza C i K piechoty w okresie 1914-1918. Na pasie głównym z klamrą mosiężną znajdują się dwie ładownice dla piechoty wz. 95, łopatka piechoty w pokrowcu oraz pochwa od bagnetu wz. 1880 (na żabce) który nałożony jest na lufę karabinu Mannlicher wz. 1890. Przy łopatce położony jest chlebak

- Bagnet wz. 1854 do kbk Wanzla, kal. 13,9 mm

Tuleja identyczna jak w bagnecie poprzednim; blokada pierścieniem dolnym. Głownia typu siecznego z obustronnym zbroczem. Całość polerowana. Pochwa skórzana, czerniona; okucia stalowe, polerowane. Bagnet wraz z kbk używany przez kawalerię i artylerię. Później przekazano je do jednostek fortecznych i szkolnych.

- Bagnet wz. 1867 do kbk wz. 1872, kal. 11 mm

Tuleja identyczna jak w bagnetach poprzednich; blokada pierścieniem środkowym. Głownia typu kłującego o przekroju krzyżowym. Całość polerowana. Pochwa jak we wzorach poprzednich. Bagnetu tego używano również do kbk Frühwirth wz. 1872 syst. Kropatschek oraz kbk wz. 1878 i 1881. W broń tę uzbrojona była m.in. Żandarmeria Wojskowa oraz jednostki Obrony Terytorialnej Tyrolu

Bagnety Werndl

- Bagnet wz. 1867 do kb wz. 1867, kal. 11 mm

Rękojeść stalowa z moletowanymi okładzinami z utwardzonej skóry, mocowanymi 4 nitami stalowymi bez podkładek. Jelec stalowy, zagięty ku głowni a na jego pierścieniu umieszczona jest charakterystyczna dla tego bagnetu gałka. W głowicy zatrzask blokujący z płaską sprężyną mocowaną śrubą do rękojeści. Grzbiet rękojeści i głowicy wyprofilowany do kształtu lufy. Głownia stalowa typu jatagan z obustronnym zbroczem; brak progu; sztych grzbietowy. Części stalowe polerowane. Pochwa stalowa, malowana na czarno.

Przykład znakowania cechami pułkowymi które w bagnetach starszych wzorów najczęściej umieszczano na jelcu. W bagnetach wz. 1895 cecha pułkowa znajdowała się na głowicy np. oznaczenie 13 R należy rozumieć jako 13 (Krakowski) pp, a 2812 jako nr broni. Na jelcu bagnetu wz. 1888 widoczny jest ponadto numer fabryczny 5173, który był umieszczany przez wytwórcę sporadycznie. Znak producenta widoczny na głowni bagnetu umieszczano również na zaczepie pochwy. Zdarzają się pochwy bez sygnatur lub z sygnaturą firmy V&J, która była kooperantem OE-WG

- Bagnet wz. 1870 do kb wz. 1867/77, kal. 11 mm

Rękojeść i głownia identyczne jak w bagnecie poprzednim. Pierścień jelca wyposażony w śrubę regulacyjną. Części stalowe polerowane. Pochwa stalowa, malowana na czarno. Wymiary głowni skracanych wahają się od 468 do 475 mm. Pochwy tych bagnetów również były skracane.

- Bagnet wz. 1873 do kb wz. 1873 i 1873/77, kal. 11

Rękojeść, jelec, głownia i pochwa identyczne jak w bagnecie poprzednim Okładziny z moletowanego, utwardzonego kauczuku, a w głowicy zatrzask ze sprężyna spiralną. Bagnety i kb Werndl wszystkich odmian znajdowały się na uzbrojeniu piechoty.

Bagnety Mannlicher

- Bagnet wz. 1880 do kb wz. 1880 i 1890, kal. 8 mm

Rękojeść stalowa z okładzinami drewnianymi mocowanymi 2 nitami stalowymi na podkładkach. W głowicy za trzask typu Weyersberg (sprężyna spiralna schowana wewnątrz głowicy) - nazwa od zastosowanego po raz pierwszy w bagnecie niemieckim wz. 1871/84 firmy Weyersberg. Jelec stalowy prosty z pierścieniem na lufę Głownia stalowa z obustronnym progiem zbroczem; sztych centralny. Części stalowe polerowane. Pochwa stalowa zakończona gałką (pochwy bez gałki były produkowane w okresie I wojny światowej), malowana na czarno. Bagnet wraz z kb na uzbrojeniu piechoty.

Urzędnik wojskowy, 1918 r. Na pasie bagnet wz. 1895 do sztucera z charakterystyczną muszką na pierścieniu jelca; wersja podoficerska Pochwa wyraźnie malowana na kolor czarny

- Bagnet wz. 1873/81 do kb wz. 1886, kal. 8 mm

Rękojeść stalowa z okładzinami drewnianymi mocowanymi 2 nitami stalowymi. Jelec stalowy zagięty ku głowni ze śrubą regulacyjną, mocowany 2 nitami. Głownia stalowa typu jatagan bez progu; obustronne zbroczę; sztych grzbietowy. Części stalowe polerowane. Pochwa stalowa, malowana na czarno. Bagnet i kb na uzbrojeniu piechoty a w okresie I wojny światowej jednostek rezerwowych.

- Bagnet wz. 1888 do kb wz. 1888, kal. 8 mm

Rękojeść, głownia i pochwa jak w bagnecie wz. 1880. Je lec z pierścieniem na lufę, wyposażonym w śrubę regulacyjną. Części stalowe polerowane. Pochwa malowana na czarno (w czasie pokoju) lub na kolor szarozielony (po wybuchu wojny). Broń na uzbrojeniu piechoty.

Cenny egzemplarz kolekcjonerski bagnetu wz. 1895 noszący ślad świadczący o udziale w bitwie. Pochwa bagnetu została przebita odłamkiem w czasie szturmu, kiedy bagnet był założony na karabin. Egzemplarz ten został znaleziony w latach 20-tych na terenie twierdzy. Przemyśl i zachował się w niezmienionym stanie w kolekcji autora

- Bagnet wz. 1895 do kb i kbk wz. 1895, kal. 8 mm

Rękojeść i jelec jak w bagnecie wz. 1880. Jelec w bagnetach produkowanych do sztucerów miał na pierścieniu lufy zamocowaną muszkę, a sam przymocowany był zawsze do głowni 2 nitami. Głownia osadzona ostrzem ku lufie. Charakterystyczne jest owalne zakończenie zbroczą w bagnetach produkcji OE-WG oraz prostokątne w bagnetach z FG-GY. Pochwa stalowa malowana na czarno. Po wybuchu I wojny światowej pochwy bagnetów Mannlicher będących na uzbrojeniu (oprócz wz. 1873/81) przemalowano na następujące kolory: szary, ciemno-szary, jasny szaro-zielony, szaro-zielony lub khaki. Bagnety wraz z kb. kbk i sztucerami na wyposażeniu wszystkich rodzajów wojsk.

wszystkie wymiary w milimetrach; * - bagnet do karabinka; w nawiasach wymiary wersji skróconych, a przy wz. 1895 - do sztucera

Front włoski - stanowisko plot. ckm-u Schwarzlose nad rzeką Piavą. 1917 r. Celowniczy ma na pasie bagnet żołnierski wz. 1895, pochwa przemalowana

Bagnety Mauser

- wz. 1912 do kb wz. 1912, kal. 7,92

Rękojeść stalowa okładziny drewniane mocowane 2 nitami na wypukłych podkładkach. Jelec stalowy z pierścieniem na lufę. Głownia z obustronnym progiem i zbroczem sztych centralny, pióro obosieczne. Pochwa stalowa oksydowana, tak jak pozostałe części bagnetu - zakończona gałką. W odróżnieniu od zaczepów żabki typowych dla bagnetów austro-węgierskich (hak), zastosowano zaczep guzikowy. W kb Mauser uzbrojone były pułki ochotnicze na froncie włoskim oraz tzw. służby (tabory, łączność) na froncie wschodnim. Bagnety które później wraz z karabinami znalazły się w Meksyku zostały oznakowane napisami RM na progu wewnętrznym i REPUBLICA MEXICANA na jelcu.

Kbk wz. 1895 sztucer z założonym bagnetem. W tle plecak używany powszechnie przez piechotę obok tornistrów i czapka żołnierska z pączkiem w wersji stosowanej do 1916 r. Na pierwszym planie ładownica t ładownik z nabojami syst. Mannlicher kal 8 mm

Autor dziękuje za udostępnienie eksponatów z kolekcji M. Poręby i H. Zawistowskiego

W czasie obu wojen światowych armia niemiecka używała głównie pistolety i pistolety maszynowe dostosowane do amunicji 9 mm Parabellum. Amunicja ta opracowana w 1902 roku przez Georga Lugera, a następnie udoskonalona, została rozpowszechniona na całym świecie. Ze względu na swe doskonałe właściwości balistyczne stosowana jest do dzisiaj.

W końcu XIX w. na rynku uzbrojenia pojawiły się pierwsze pistolety automatyczne, wraz ze specjalnie do nich skonstruowaną amunicja. Jednym z pierwszych modeli był pistolet Hugo Borchardta wz. 1893 produkowany wraz z nabojem 7.65×25 mm przez wytwórnie Ludwiga Löwe w Berlinie, przerodzoną później w koncern Deutsche Waffen und Munitions labriken (DWM). Dalszym etapem rozwoju tej konstrukcji były pistolety Georga Lugera, zwane Parabellum od adresu telegra licznego koncernu DWM.

Pierwszy typ pistoletu z rodziny Parabellum pojawił się w 1898 r. wraz z nabojem Lugera 7.65×22 mm, będącym skróconą wersją naboju Borchardta. Ulepszony pistolet wz. 1900 przyjęty został na uzbrojenie armii szwajcarskiej. Luger liczył na zamówienie rosnącej w siłę armii niemieckiej. W 1902 r. Sztab Generalny ogłosił "bliski zamiar" zastąpienia rewolwerów Dreysego wz. 1879 pistoletami ale określił ich minimalny kaliber na 9 mm. Luger przygotował juz taki nabój na brytyjski konkurs pistoletów w 1902 r., ale nie był z niego zadowolony. W końcu 1902 r. powstał więc nowy nabój z łuską cylindryczną długości 19 mm i pociskiem o kształcie ściętego stożka. W 1904 roku nowy pistolet Lugera wraz z nabojem 9×19 mm przyjęła na uzbrojenie cesarska marynarka. Armia namyślała się jeszcze 4 lata, po czym poszła w jej ślady. Nowy pistolet otrzymał oznaczeniu Selbstlade Pistole Modell 1908, w skrócie P 08.

1902-1918

Wraz z P 08 przyjęto jako standardowy nabój 9×19 mm Lugera, oznaczony oficjalnie 9 mm Pistolenpatrone 08 (Pist.Patr.08). Nabój ten składał się z łuski mosiężnej (mosiądz o zawartości miedzi 72%), długości 19 mm, ze spłonką o średnicy 4.5 mm (Zdh 08) w miseczce mosiężnej, uszczelnionej paskiem czarnego lakieru, pocisku o masie 8.04 g z rdzeniem ołowianym w stalowym, niklowanym płaszczu oraz ładunku prochu nitrocelulozowego PPR 2708.

Do roku 1908 był to jedynie nabój komercyjny - marynarka zużywała tak małe ilości amunicji pistoletowej, że wystarczała produkcja filii DWM w Karlsruhe (DWM K), przeznaczona na rynek cywilny. Z przyjęciem do uzbrojenia P 08 sytuacja uległa zmianie. Początkowo uruchomiono jedynie w DWM K dodatkową linię produkcyjną (04.1909), później w latach 1909-1911 uruchomiono produkcie w rządowych arsenałach w Dreźnie, Spandau i Ingolstadt. Zmieniły się oznaczenia - wojsko wymagało umieszczania prócz znaku producenta także miesiąca i roku produkcji. Ustaliły się dwa wzory oznaczeń firmy prywatne 90 stopni a państwowe 120 (podział dna łuski na sektory).

W 1915 roku wszedł do użytku nowy nabój 9×19 mm z pociskiem owalnym - Ogivalgeschoss, wagi 8 g. Pierwsze naboje z tym pociskiem pochodzą z 1914 roku z Ingolstadt, a produkcja seryjna rozpoczęła się w 1915 r. Do roku 1917 produkowano oba typy naboi, póżniej tylko z pociskiem O. Pociski K (Kegelstumpfgcschoss) były produkowane na rynek cywilny aż do lał 30 tych. Ze względu na trudności z niklem, od 1915 roku płaszcze pocisków platerowane były tombakiem. Zmiana ta ustaliła zasadę, która obowiązywała do 1945 r. - amunicja wojskowa miała odtąd płaszcze tombakowane, a cywilna niklowane.

Wymiary nabojów 9×19 mm. Parabellum z pociskami: walcowo-stożkowym (K) i tempołukowym (O)

Producenci

C - Munitionsfabrik Kassel (1917-18);
D - Dresden Arsenał (1911-17);
DWM K - Deutsche Waffen- und Munitionsfabriken, Karlsruhe (1902-18);
G D - Georg Genschow und Cie. Durlach (1915-17);
Ge D - Georg Genschow und Cie Durlach (1917-18);
H - Rheinische Metallwarenfabrik, Dusseldorf (1917-18);
J - Ingolstadt Arsenał (1911-14);
L - Lindener Zündhütchen- und Thonwarenfabrik, Hannower-Empelde - przejęty przez Dynamit AG, (1918);
M W - Munitionslabrik Schönebeck a.d.Elbe (1916-19);
RM S - Rheinische Metallwarentabrik Sömmerda (1916-18);
S - Munitionsfabrik Spandau (1909-18);
O S - Oberschlesische Sprengstolfwerke Oberlazisk (1917-18);
U N - H. Uttendörffer, Norymberga - później RWS Norymberga (1917-18).

1919-1927

W chwili zakończenia wojny Niemcy dysponowały dużymi zapasami amunicji pistoletowej oraz części nabojów do scalenia. Ponieważ Traktat Wersalski zakazał im posiadania więcej niż 100.000 żołnierzy początkowo nie było potrzeby wznawiania produkcji.

Wojna, w której po raz pierwszy armie (z wyjątkiem brytyjskiej) używały głównie pistoletów automatycznych, wzbudziła popyt na broń tego rodzaju na rynku cywilnym. Vickers uruchomił nawet produkcie pistoletów Lugera w Anglii. Produkcje amunicji wkrótce wznowiono. Najpierw DWM i Geco zużyły zapasy wojenne, dając duża ilość tzw. "puzzli": łuski z lat 1917-18, pociski różne - do wyboru, do koloru! DWM K miała duże zapasy łusek bez oznaczeń, przeznaczonych na eksport dla sojuszników, które także zużyto do produkcji na rynek cywilny.

Wojenne zapasy szybko się rozeszły, wiec dla potrzeb Reichswehry i śląskich Freikorpsów ponownie uruchomiono linie w berlińskiej filii DWM (DWA). Produkcja trwała od 09.1920 do połowy 1921 r. Wówczas to uruchomiono nową wytwórnię nabojów 9×19 mm w fabryce Polte w Magdeburgu. Początkowo produkowała ona naboje szkolne, a amunicje ostrą zaczęto tam wytwarzać dopiero w 1924 r.

W tym też okresie przyjęto pierwszy system kodowania zakładów amunicyjnych - pojawiły się naboje sygnowane Pu. Firma ta do dziś niezidentyfikowana, działała w latach 1924-1926.

Naboje 9×19 Parabellum, od lewej: pocisk 08 w płaszczu tombakowym z łuską mosiężną; pocisk 08 w łusce stalowej platerowanej miedzią; pocisk 08 w łusce stalowej lakierowanej, typu St; pocisk 08 mE w łusce mosiężnej; pocisk 08 mE w łusce stalowej St*; pocisk 08 SE w łusce stalowej St*; jak poprzedni lecz z uszczelnieniem

W Polte panował zgoła nie-niemiecki bałagan w oznaczeniach. W 1924 r. stosowano dwa schematy 180° i 120° z oznaczeniem producenta na 6h. W 1927 r. ustalił się nowy system znakowania na potrzeby wojskowe: 90° ze znakiem producenta na 12h, końcówką roku produkcji na 9h, numerem serii na 6h i znakiem materiałowym na 3h. Ten ostatni element wprowadzono przez analogie z amunicją karabinową - gwiazdka oznaczała mosiądz o zawartości 72% miedzi. Znak materiałowy pojawił się po raz pierwszy w 1918 r., gdy wytwórnia Geco wypuściła serie nabojów w łuskach z 67% miedzi, umieszczając liczbę 67 w miejscu miesiąca produkcji.

Producenci

DWA - Deutsche Werke AG. Berlin (1920-21);
P - Polte Maschinen- und Armaturentabrik. Magdeburg (od 1921 naboje szkolne, ostre dopiero od 1924 r.);
Pu - nieznana firma, działająca w latach 1924-26.

PRODUCENCI CYWILNI:
DWM BB - Deutsche Wallen- und Munitionsfabriken, Berlin-Borsigwalde;
DWM KK - Deutsche Waffen- und Munitionsfabriken, Karlsruhe;
Geco - Georg Genschow, Durlach;
N - RWS Norymberga (na nabojach eksportowych);
RWS - RWS Norymberga.

(⇚ + ctrl) PREVIOUS PAGE ◄► NEXT PAGE (ctrl + ⇛)